Özet

Şebistân-ı Hayâl, İranlı şair Yahyâ Fettâhî (ö. 1448-49 veya 1449-50) tarafından manzummensur karışık olarak muammâ tarzında kaleme alınan bir eserdir. Eserde din ve hayata dair konular harf ve kelime oyunları vasıtasıyla işlenmiştir. Sembolik kavramlarla kurulan eser sekiz bölümden meydana gelir. Tevhit, naat, münacat, sebeb-i telif ve bâbların tarifi, eski şairlerden bahseden bölümlerden sonra iman, İslam, padişahlar ve yardımcıları, ilim, züht, ahlâk katları ve insan cinsleri, leziz şeyler, arzu olunan şeyler, faydalı şeyler başlıklarının bulunduğu sekiz bölümden meydana gelir. Söz konusu ana başlıklara ait görüşler, fasıl adı verilen alt başlıklar vasıtasıyla ele alınır. Bugünkü tespitlerle Şebistân-ı Hayâl’e Anadolu sahasında yazılan şerhlerin sayısı ikidir. Bunlardan ilki, on altıncı yüzyılda Sürûrî (d. 1491-ö. 1562) tarafından kaleme alınan Şerh-i Şebistân-ı Hayâl adlı eserdir. Şebistân-ı Hayâl’in ikinci şerhi ise Dervîş Muhammed Şifâyî’nin (d. 1605/1606-ö. 1673) kaleme aldığı ve Süleymaniye Kütüphanesi Serez 2656 numarada Şebistân-ı Hayâl Tercümesi adıyla kayıtlı eserdir. Şifâyî, aslı Farsça olan Şebistân-ı Hayâl’in bâb ve fasıl başlıklarının tertibine sadık kalıp Farsça ifadelerin tercüme ve şerhini yaptıktan sonra san’at başlığı altında Farsça muammâları halleder. Muammâların halli esnasında metinde geçen kelimelerle ilgili ayrıntılı açıklamaların yapıldığı ve kelimelerin anlam çağrışımları üzerinde durulduğu görülür. Özellikle eserin son bölümünde yer alan “Nasîhat” faslında, Şebistân-ı Hayâl metninde geçen kelimelerin tasavvufî çağrışımları üzerinde durulur. Bu bölümde kullanılan fakr, terk, tövbe, sabr, tevekkül, sıdk, havf, recâ, şevk, aşk, akıl, ilim, vakit, hâl, bast, kabz, kurb, cezbe, vârid, sekr, sahv, keşf, vecd, vahdet kelimelerinin anlamlarıyla ilgili açıklama yapıldıktan sonra söz konusu kelimelerin hangi tasavvufi mertebelere karşılık geldiği açıklanır. Bu bildiride, söz konusu bölümde geçen kelimelerin tasavvufi anlamları ve bu anlamlar vasıtasıyla muhataba iletilmek istenen mesaj incelenmeye çalışılacaktır.

Abstract

Shabistane Khayal is a work written by the Iranian poet Yahya Fettahi (d. 1448-49 or 1449- 50) in verse-prose mixed form in riddle style. The subjects of religion and life are covered by letter and word games. The work established with symbolic conceptsconsists of eight chapters. These eight chapters consist of tawheed, naat, reason of writing, description of grammar parts, faith, Islam, sultans and their helpers, knowledge, piety, moral layers and human types, delicious things, desirable things, useful things. The opinions of these main headings are handled through subheadings called chapters. According to today's information, the number of commentaries written in Shabistane Khayal in the Anatolian field is two. The first of these is the work Sharhe Shabistane Khayal, which was written by Surûrî (d. 1491-d. 1562) in the sixteenth century. The second commentary of Shabistane Khayal is written by Dervish Muhammed Sifâyî (d. 1605/1606-d. 1673) and the Süleymaniye Library is registered with the name Shabistane Khayal Shifâyî, who is faithful to the composition of the headlines of the chapters of Shabistane Khayal, originally from Persian language, translated and interpreted the Persian expressions, and took the Persian enigma under the title of art. It is seen that during the solution of the enigmas, detailed explanations are made about the words in the text and the associations of meaning of the words are emphasized. Especially in the advice chapter in the last part of the work, sufistic connotations of words mentioned in Shabistane Khayal are emphasized. After explaining the meaning of the words poverty abandonment, repentance, patience, trust, reliance, righteousness, fear, hope, eagerness, love, mind, knowledge, time, state, immenseness narrowness, proximity, temptation, heir, inebriation, wakefulness, discover, ecstatic, unity; it is explained that these words in question correspond to which sufi orders. In this paper, the Sufi meanings of the words mentioned in this section and the message that will be conveyed to the interlocutor through these meanings will be examined.

http://w3.bilecik.edu.tr/turkdiliedebiyati/wp-content/uploads/sites/15/2017/05/Osmanl%C4%B1-Edebi-Metinlerinin-Anlam-D%C3%BCnyas%C4%B1-Bildirileri-e-kitap.pdf