Özet

Bu çalışmanın gayesi, divan şairlerinin Türkçe kelimeleri çok farklı anlamlara gelecek şekilde başarıyla şiirlerinde kullandıklarını Zâtî Divanı ve çekmek fiili bağlamında ortaya koymak bunu yaparken söz konusu kelimenin Zâtî Divanı’ndaki anlam çerçevesini gözler önüne sermektir. Çalışmada çekmek fiilinin Zâtî Divanı’ndaki kullanımları üzerinde durulurken söz konusu kelimenin yapım eki alarak farklı formlara girmiş şekilleri de ele alınmıştır. Çalışma teşkil edilirken ilk iki cildi Ali Nihat Tarlan, üçüncü cildi ise Mehmet Ali Tanyeri ile Mehmet Çavuşoğlu tarafından ortaklaşa hazırlanan ve içerisinde 1825 gazeli barındıran yayın esas alınmıştır. Tespit edilebildiği kadarıyla, Zâtî Divanı’nda çekmek fiili ve onun türemiş şekilleri 245 farklı beyitte, 265 defa kullanılmıştır. Yine belirlenebildiği kadarıyla bu 265 kullanımın 204’ünde kelime basit yapıda fiil göreviyle kullanılırken 61 yerde ise türemiş şekiller ile eserde yer bulmuştur. Çekmek fiili Zâtî tarafından yedi gazelde de redif olarak tercih edilmiştir. Şair bazı beyitlerde kelimeyi üç farklı manaya gelecek şekilde kullanmış ve kelimenin anlam imkânlarından azami ölçüde yararlanmıştır. Zâtî; çekmek ve ondan türemiş kelimeleri tespit edilebildiği kadarıyla 47 farklı anlamda şiirinde kullanarak Divan’ına dâhil etmiştir. Tespit edilen anlamlar kullanım sıklığı esas alınarak sıralanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Divan şiiri, Zâtî, çekmek fiili.

Abstract

The aim of this study is to show that the Divan poets have successfully used the Turkish words in their poems in a very different meaning in the context of Turkish çekmek (to pull, to draw) verb and Zâtî’s Divan, by doing so to reveal the meaning frame of the word in Zâtî’s Divan. In this study, while the usage of the verb in the Zâtî Divan is emphasized, the different suffixed forms of the word are addressed, also. In this study, the publication that its first two volumes are published by Ali Nihat Tarlan and third volume by Mehmet Ali Tanyeri and Mehmet Çavuşoğlu with a co-authorship and it has 1825 ghazals. As far as it can be determined, the actual deed and its derived forms were used 265 times in 245 different couplets in the Zâtî’s Divan. Likewise, as far as can be determined, in 204 of these 265 uses, the word is used as a verb task in simple structure, and in 61 places it has been found in the work with derived structure. The verb çekmek was preferred as redif in seven ghazals by Zâtî. In some couplets, the poet used the word in three different meanings and made maximum use of the word's means of meaning. As far as it can be detected the poet incorporated the verb and the words derived from it into his Divan using 47 different meanings in his poetry. The meanings determined are listed on the basis of frequency of use.

Key Words: Divan poetry, Zâtî, çekmek verb.

http://w3.bilecik.edu.tr/turkdiliedebiyati/wp-content/uploads/sites/15/2017/05/Osmanl%C4%B1-Edebi-Metinlerinin-Anlam-D%C3%BCnyas%C4%B1-Bildirileri-e-kitap.pdf