Öz

Klasik Türk şiirini anlama ve anlamlandırma gayretlerinin başında metin şerhi gelmektedir. Kullanılan yöntem ne olursa olsun, metni anlamlandırma çalışmalarının ilk basamağı şiir metninde geçen kelime kadrosunun dökümüdür. Şiirde geçen tüm kelimelerin anlamları ve hangi hayalleri barındırdığı bilinmeden o metnin anlaşılması mümkün değildir. Bu sebeple, klasik Türk şiirinin az sözle çok şey anlatan yapısı ve şairlerin iki mısraa sığdırdıkları inanışlar, tasavvurlar, mitolojik anlatılarla ilgili kültürel birikimler köken araştırmasını zorunlu kılar. Bu çalışmada klasik Türk şiirinde geçen “üştür-i gerdûn” ve “şütür-i çarh” tamlamaları ile eski kültürlerin inanç sistemleri ve mitolojilerinde yer alan uçan/kanatlı deve tasavvurları arasındaki ilişki sorgulanacaktır. Bugünkü Türkçeye “feleğin devesi” olarak aktarılan ancak ifade ettiği anlam belli olmayan

“üştür-i gerdûn” ve “şütür-i çarh” tamlamaları, felek ve deve sembolizmi içinde yorumlanarak, mitoslarda gökyüzündeki tanrıların bineği olarak yer alan devenin, klasik Türk şiirindeki benzetmeliklerle ilgisi, kazandığı anlamlar ve bununla meydana getirilen hayallere işaret edilecektir.

Anahtar Kelimeler: deve, üştür-i gerdûn, şütür-i çarh, mitoloji, klasik Türk edebiyatı, Avesta.

Abstract

Text commentary comes at the beginning of efforts to understand and make sense of this tradition of poetry. Whatever method is used, the first step of the text interpretation is the casting of the word staff in the poem. It is not possible to understand a poem without knowing all words meaning and what dreams it contains. Therefore, the structure of Classical Turkish poetry which tells a lot things with little words and cultural accumulations, beliefs, imaginations, mythological narrations that poets fit into the two verses require the study of origins. In this study, relationship between winged camels imagination which exist in the belief systems and mythology of the ancient cultures with “üştür-i gerdûn” and “şütür-i çarh” phrases in classical Turkish poetry will be questioned. “Üştür-i gerdûn” and “şütür-i çarh” phrases, which are adapted as “feleğin devesi” into today’s Turkish but the meaning of it is unclear, are to be interpreted in the symbolism of the camel and the felek and, the camel which exist in mythos and is the riding of the gods in the sky, its relevance and origin of Turkish poetry will be pointed to the meaning and dreams of mythology.

Keywords: camel, üştür-i gerdün, şütür-i çarh, mythology, classical turkish poetry, Avesta.

http://dergipark.gov.tr/download/article-file/612041