Özet

Divan şiiri, insana dair her ayrıntıyı ihtiva eden çok zengin bir şiir geleneğidir. Bu gelenek ilimden beslenir. Divan şairleri, aynı zamanda birer âlim ve muhtelif mesleklere sahip kişilerdir. Divan şiiri ve ilim arasındaki ilişki birbirini tamamlamak seviyesini geçerek ayniyet derecesi de gösterebilir. Öyle ki Osmanlıda hemen her âlim bir tarafıyla şair, her şair de bir ölçüde âlimdir. Bu yönüyle bakıldığında, kaleme alınan her bir edebî eserde ilmî unsurlarla karşılaşmak; her bir ilmî eserde de edebî ürünlere rastlamak mümkündür. Şairler, sahip oldukları birikimi edebî eserlerine özellikle de divanlarına büyük bir titizlikle nakşetmişlerdir. Bununla birlikte, yazdıkları ilmî eserlerde de pek çok manzum parçalara yer vermişlerdir. Şiirlerdeki bu ilmî birikimi ve ilmî eserlerdeki manzum parçaları tespit etmek, divan şiirinin anlam dünyasının zenginliğini gösterme açısından önemlidir.

Hoca Tahsin Efendi, Osmanlı’nın son dönemlerinde yaşamış önemli fikir adamlarındandır. Çeşitli bilim dallarında yazılmış pek çok eseri bulunmaktadır. Bu eserlerin bir kısmında onun şairlik yönünü ortaya koyan manzumeler bulunmaktadır. Esâs-ı İlm-i Hey’et de bu eserlerden birisidir. Hoca Tahsin Efendi, bu eserinde yer alan kaside nazım şekliyle yazılmış manzumesinde o dönemin astronomi bilgisini edebî bir üslupla anlatmaya çalışmıştır. Çalışma kapsamında, astronomi ile ilgili bu manzume ilmî ve edebî boyutlarıyla ele alınacaktır.  

Anahtar Kelimeler: Hoca Tahsin Efendi, Esâs-ı İlm-i Hey’et, kaside, astronomi. 

http://dergipark.gov.tr/download/article-file/612023