Öz

Farsça’dan dilimize geçmiş “canavar” kelimesi, klasik metinlerde gerçek ve soyut manalarda kullanılmaktadır. Değerli taşlardan bahseden Tuhfe-i Murâdî isimli eserde, canavar kelimesinin inciyi oluşturan istiridyeyi kastettiği görülmüştür. Tarihsel süreçte bu kelime; mitolojik unsurların, yaşantıların ve coğrafyanın etkisiyle farklı bağlamlar kazanmıştır. Başlangıçta istiridye-inci çiftine suyun hayatî özelliklerinin yüklenmesi doğum ve doğurganlık kavramlarıyla özdeşleşmiştir. Sonrasında istiridye sembolü ve onun taşıdığı anlam; tanrı krallara atfedilmiştir. Bu özellikleri taşıyan yöneticiler (canavarlar); refahın, bereketin ve ölümsüzlüğün kaynağı olarak görülmüşlerdir. Lakin iyi kralların başka krallarla olan mücadeleleri iyi-kötü canavar (kral) formları ortaya çıkarmıştır. Zamanla canavar, ejderha ile aynı form içinde değerlendirilmiş ve hazineyi bekleyen dev canavar tasavvurları oluşmuştur. Bu durum istiridyenin (canavarın) canlılık formunun zamanla erk özellikler gösteren tanrı-kral formuna dönüşmesine neden olmuştur. Çünkü kadim toplumlara göre güç ve hayat verme özelliği tanrı krallara ait bir özelliktir. Aynı zamanda canlılar arasında sadece erkeği hamile kalan deniz atları/ejderleri şeklî olarak ejderhaya benzemektedir. Bu canlı hem erildir ve gücü elinde tutmaktadır hem de doğurganlık gibi dişil bir özelliğe sahiptir. Bu bağlamda Tuhfe-i Murâdî’de geçen “arastôrûs” istiridyesinin; mitolojilerdeki diş, boynuz, boğa kavramlarıyla özdeşleşen ve yağmurlu mevsimlerde ortaya çıkan bir çeşit istiridye türü olduğu anlaşılmıştır. “aries (koç) ve taurus (boğa)” burçlarının zaman olarak karşılığı; “arastôrûs” un deniz yüzeyine çıktığı mart ve nisan aylarına rastlamaktadır. Sonuç olarak, istiridyelerin doğurganlık özelliklerinin deniz ejderleri ile ortak bir “canavar-ejderha” formu oluşturduğu tespit edilmiştir. Günümüzdeki canavarlar ise istiridyenin ikiye açılan ağzından ve keskin, sivri dişlerinden oluşan “can alan yırtıcı varlık” formunu karşılamaktadır.

Anahtar Kelimeler: Tuhfe-i Murâdî, canavar, ejderha, istiridye, arastôrûs.

Abstract

The word "canavar (monster)" from the Persian language is used in real and abstract meaning in classical texts. In the work of Tuhfe-i Murâdî which mentions precious stones, it was seen that the word "canavar (monster)" meant the oyster that created the pearl. This word in the historical process; has gained different contexts with the effects of mythological elements, life and geography.Initially, the installation of the vital properties of water to the oyster-pearl pair is identified with the concepts of birth and fertility.Then the oyster symbol and the meaning it carries; god has been attributed to Kings. Administrators (monsters) who carry these characteristics; have been seen as the source of prosperity, abundance and immortality. But the struggles of good kings with other kings have revealed good-evil monsters (king) forms. Over the time, the monster has been evaluated in the same form with dragon and the giant monster imaginations awaiting the treasure were formed .This has caused the form of vitality of the oyster (monster) to become a form of God-king that shows the characteristics of the time.This has caused the form of vitality of the oyster (monster) to become a form of God-king that shows the characteristics of the time. Because according to ancient societies, the ability to give power and life is a property of the king of God. At the same time, among the living beings, only pregnant male sea horses/monsters resemble dragons in terms of shape.It is both masculine and empowered, and has a feminine feature such as fertility. In this context, "arastōrūs" oysters in Tuhfe-i Murâdî; It is understood that the tooth, horn, bull are identified by the concepts of the mythology and it is a type of oyster that emerged during the rainy season. "Aries (Aries) and Taurus (Bull)" in return for their horoscope coincides with the months of March and April when Arastôrûs was on the sea surface.As a result, the fertility properties of oysters have been identified as a common "monster-dragon" form with sea monsters.Today's canavar (monsters) meet the form of "life taking predator" consisting of sharp, pointed teeth and the mouth of the oyster which opens in two.

Keywords: Tuhfe-i Murâdî, monster, dragon, oysters, arastōrūs.

http://dergipark.gov.tr/download/article-file/612027