Öz

Klasik Türk şiiri, gerek eski Türkçe devresinden beri izleri takip edilebilen gerekse tercüme yoluyla dilimize kazandırılan deyimler açısından oldukça zengindir. Tercüme yoluyla dilimize geçen deyimlerin izlerini takip etmek ve kaynak dili belirlemek her zaman mümkün olmamaktadır. Deyim sözlüklerinde yer almayan ancak yapısı itibariyle deyim özelliği gösteren ve kökeni tam olarak bilinmeyen deyimlerden biri de “zehri yedi tastan geçmek”tir. 80 divanın taranması sonucu toplam 16 beyitte tespit edilebilen “zehri yedi tastan geçmek” tabirine kelime ve deyim sözlüklerinde rastlanılmamıştır. Bu çalışmada örnek beyitlerin bağlamından hareketle deyime anlam önerileri sunulacaktır. Sözü geçen deyimin yer aldığı beyitlerdeki kelimelerin üç farklı grupta toplandığı görülmektedir: Gökyüzü, yılan ve olumsuz durum ve duygularla ilgili olanlar. Bu gruplama deyimin anlamının astroloji ve mitoloji ile bağlantılı olabileceğini düşündürmektedir. Yılan, hikmetin, zamanın ve kaderin sembolü olup aynı zamanda sırları korur. İnsanların kaderinin de yedinci kat gökte (Levh-i Mahfuz’da)saklı olduğuna inanılır. Felek, insanların –özellikle kötü- kaderlerinden sorumlu tutulur. Kaderin yedinci kat gökten, gökyüzü katmanlarını geçerek insana ulaşması/vakti geldiğinde gerçekleşmesi ile zehrin yedi tası geçerek ölümcüllüğünü açığa çıkarması arasında bir paralellik görülür. Bu çalışmada, insanların kaderlerinin yapraklarında yazıldığı hayat ağacı ve bu ağacı koruyan, dolayısıyla tanrısal bilgiye vâkıf yılanın, ağaç zikredilmeksizin bu inanışa telmihen kullanıldığı ve yedi tastan geçen zehrin ise felek üzerinden kaderle hesaplaşma anlayışının bir başka ifadesi olarak şiirde yer bulduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Zehri yedi tastan geçmek, yılan, gökyüzü, felek, zehir, yedi, kader

Abstract

Classical Turkish poetry is quite rich in terms of idioms both traced back to the old Turkish era and the ones acquired through translation. It is not always likely to find the traces of the latter ones and determine the source language. One of the idioms that is not included in dictionaries of idioms, but is similar to idioms in structure, with an unknown origin is “zehri yedi tastan geçmek”. Found in a total of 16 verses, the expression “zehri yedi tastan geçmek” has not been encountered in dictionaries, or in idioms dictionaries. In this paper, alternative meanings of the expression will be suggested in the light of the sample verses. It could be said that the words in the verses in which the idiom takes place are categorized into three groups: The ones about heavens, the snake and negative situations and feelings. Such a categorization leads one to feel that the meaning of the idiom could be associated with astrology and mythology. The snake is the symbol of wisdom, time and fate and at the same time, it keeps secrets. It is believed that the fate of people is secretly kept in the seventh layer of heavens (Levh-i Mahfuz, Lawh-i Mahfuz; the Book of Decrees). Fate is blamed for people’s destiny, especially for misfortunes. There is a parallelism observed between people’s meeting their destiny coming down through the seventh layer of heavens, through the spheres/heaven’s destiny becoming their reality in due time and “zehri yedi tastan geçmek”, the apparent fatality of all the poison leaking through seven cups. The research concludes that the tree of life, the leaves of which bearing the fate of people and the snake as the defender of the tree, grasping divine knowledge is included with reference to such a belief without any recall of the tree and all the poison leaking through seven cups is another method in poetry of expressing the belief that people reckon with destiny over fate.

Keywords: Zehri yedi tastan geçmek, snake, heavens, venom, seven, fate

https://dergipark.org.tr/download/article-file/612025